عقاید استدلالی – علی ربانی گلپایگانی
عقاید استدلالی (1)
درس اول
چرا باید خدا را بشناسیم ؟
نخستین پرسشی که در زمینه بحث های اعتقادی مطرح می شود این است که چرا باید خدا بشناسیم ؟ چه عاملی اندیشه بشر را به این بحث برمی انگیزد ؟ چه فایده ای بر آن مترتب می گردد ؟ و زیان ناشی از بی اعتنایی به آن چیست ؟ بنابراین در این جا دو مسأله باید بررسی شود :
الف : چه عاملی یا عواملی انسان را به بحث درباره وجود خدا برمی انگیزد ؟
ب : فایده شناخت خداوند و ایمان به او چیست ؟
متکلّمان اسلامی در پاسخ به پرسش نخست ، پاسخ هایی ارئه داده اند که به انها می پردازیم .
1.لزوم جلوگیری از زیان های مهم
هیچ انسان عاقلی در لزوم جلوگیری از زیانهای مهم تردید نمی کند .اصل « لزوم دفع ضرر » یکی از پایدارترین اصول زندگی بشر به شمار می رود و تجربه قرنها زندگی انسان ، استواری آن را تأیید می کند . هر گاه ضرر و زیان از اهمیّت ویژه ای بر خوردار باشد ، اصل یاد شده قاطع تر و نمایان تر خواهد بود . در این صورت احتمال ضرر نیز کافی است تا انسان را ، به چاره اندیشی برای پیش گیری از آن اقدام بر انگیزد .
از سوی دیگر ، در طول تاریخ افراد برجسته ای به نام پیامبران و رهبران الهی ظهور کرده و
13
از وجود خداوند ، احکام و قوانین الهی، پاداش و کیفر های اخروی سخن گفته و بشر را به ایمان به این آموزه ها دعوت کرده اند و خود نیز در عین پای بندی سرسختانه به گفتار خویش، دین ورزانی ثابت قدم و کوشا بوده اند.بدون شک، اگر از گفتار و رفتار آنان یقین به وجود خداوند، دین و آیین الهی حاصل نشود،حداقل،احتمال وجود آن قوّت می یابد. بدیهی است اگر چنین احتمالی درست باشد، نادیده گرفتن آن منشأ زیانی بس بزرگ و اندوهبتر خواهد بود .
به این جهت به حکم خرد و قضاوت فطرت، نباید در برابر ان احتمال بی تفاوت بود بلکه باید در برابر آن به بحث و تحقیق پرداخت . بر این اساس بحث و بررسی درباره وجود خداوند وآیین آسمانی، لازم و حتمی است. محقّق بحرانی در تقریر این دلیل گفته است :
انّ دفع الضّرر المظنون الّذی یلحق بسب الجهل بمعرفة الله واجب عقلاً ، و وجوب دفع ذلک اضّرر مستلزم لوجوب المعرفة :1
جلوگیری از ضرر ظنّی که به واسطه نا آگاهی از معرفت خداوند وارد می شود، به حکم عقل واجب است، و وجوب جلوگیری از این ضرر، مستلزم وجوب شناخت خداوند است.
2.لزوم شکر منعم
از نظر عقل شکر گزاری از کسی که به انسان نعمتی می بخشد، کاری است پسندیده و لازم، و ترک آن نکوهیده و ناروا است.از سوی دیگر، انسان در زندگی دنیوی خود از نعمت های فراوان بهرمند است، اگر چه احتمال داده می شود که برای این نعمت ها بخشنده و منعمی وجود ندارد، ولی وجود بخشنده نعمت ها و ولی نعمت نیز محتمل است. بنابراین لازم است این احتمال را جدّی گرفت، و درباره وجود یا عدم منعم بحث کرد، تا اگر وجود دارد از او شکر گذاری شود .
______________________________________
ابن میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام ص 28