علوم قرآنی

مقدمه

قرآن یگانه کتاب آسمانی است که از بدو نزول تاکنون و برای همیشه سلامت و اصالت خویش را حفظ کرده و خواهد کرد. بحث درباره این کتاب مقدس یک ضرورت خداشناسی است تا از نزدیک با کلمات و گفتار ناب الهی آشنا شویم.

اکنون نظری به اشتیاق واژه قرآن و سپس شرح اصطلاح علوم قرآنی و پیشینه بحث داریم:

قرآن به عنوان نام کتاب آسمانی نازل شده بر پیامبر اکرمsبیش از پنجاه بار تکرار شده است.این واژه از ریشه قَرَأ به معنای خواندن گرفته شده است. همزه در اصل واو بوده و از ماده قَرَوَ به معنای گردآوردن است، زیرا قاری در هنگام تلاوت، کلمات و حروف را گرد هم می آورد، نظیر کتاب و کتابت که در اصل به معنای جَمَعَ بوده، چنانچه راغب می گوید.

قرآن مصدر است همچون غفران، رجحان و کفران.« اَقِم الصَّلاهَ لِدُلوکِ الشَّمسِ إلی غَسَقِ اللَّیلِ و قرآنَ الفَجرِ إنَّ قُرآنَ الفَجرِ کانَ مَشهوداً»[1].

در اشتقاق کلمه قرآن اختلاف نظر وجود دارد. بیشتر برآنند که از ریشه قَرَأ در اصل قَرَوَ گرفته شده است. ابن فارس(م ٣٩٥) می گوید : قاف، راء و حرف معتل، اصل صحیحی است که بر جمع و اجتماع دلالت کند. قریه (روستا) از همین ریشه است به این جهت که مردم در آن گرد آیند…می گویند: قرآن نیز از همین ریشه است، به آن جهت که احکام و قصص و جز آن را در خود گرد آورده است.[2] راغب اصفهانی (و٥٠٢) در ماده قرو می گوید: قرآن در اصل مصدر است مانند کفران و رجحان ، چنانچه در آیه آمده:«انَّ عَلینا جَمعَه و قُرآنَه فاذا قَرأناهُ فاتَّبِع قُرآنَه»[3] و به گونه اختصاص نام کتاب آسمانی که بر پیامبرs نازل گردیده و به اصطلاح علم بر آن است و بدان جهت قرآن گفته شده که نتایج و ثمرات تمامی کتب آسمانی را جامع است.[4]

بنابراین قرآن در اصل مصدر و مبنیٌ للمفعول و به معنای ما یقرأ بوده و برای کتاب آسمانی نازل شده بر پیامبر اسلامsاسم علم است.

این واژه اصالت عربی دارد و بسی اشتباه است گفتار برخی که آن را واژه دخیل دانسته و اصالت عربی آن را منکرند و می گویند از اصل سریانی گرفته شده که قریانه بوده است و به معنای تلاوت آیات و نصوص آسمانی است. پوشیده نیست که لغت های شرقی احیاناً مشترکاتی دارند ، این دلیل آن نمی شود که لغتی از لغت دیگر گرفته شده باشد ، بلکه دلیل بر آن است که این لغات اصل مشترکی دارند. به علاوه از کجا معلوم که سریانی از عربی نگرفته باشد. عمده آنکه فرق میان لغات وارده و لغات اصیله وجود اشتقاق است. هر واژه که اشتقاق دارد اصیل است ، به ویژه اگر اشتقاق فراوان داشته باشد، مانند قرآن و کتاب.

«علوم قرآنی» علمی است که در آن درباره مسائل مرتبط با شناخت قرآن و شؤون مختلف آن بحث می شود. فرق میان « علوم قرآنی » و « معارف قرآنی » آن است که علوم قرآنی بحثی بیرونی است و به درون و محتوای قرآن از جنبه تفسیری نمی پردازد، اما معارف قرآنی کاملاً با مطالب درونی قرآن و محتوای آن سرو کار داشته و یک نوع تفسیر موضوعی است.

در علوم قرآنی مباحثی چون، وحی و نزول قرآن ، مدت و ترتیب نزول ، اسباب نزول ، جمع و تألیف قرآن ، کاتبان وحی، یکسان کردن مصحف ها ، پیدایش قرائات و منشأ اختلافات در قرائت قرآن، حجیت و عدم تحریف قرآن ، مسئله نسخ در قرآن، پیدایش متشابهات در قرآن ، اعجا قرآن و …مطرح می شود و چون هریک از این مسائل در چهار چوب خود استقلال داردو علمی جدا شناخته می شود؛ از این رو این علم با صیغه جمع ( علوم) به کار رفته است.

ضرورت بحث در علوم قرآنی از آن جهت است که تا قرآن کاملاً شناخته نشود و ثابت نگردد که کلام الهی است، پرداختن به محتوای آن موردی نخواهد داشت؛ مثلاً برای رسیدن به نص اصلی که بر پیامبر اکرمs نازل شده است، باید روشن شود که آیا تمامی قرائت ها یا برخی از آنها با نص نازل شده مطابق هست یا نه؟ همچنین در مسئله نسخ ، تشخیص آیه منسوخ از ناسخ برای شناخت احکام یک ضرورت مسلم است . البته نسخ با معنای اعم که شامل تخصیص و تقیید نیز می شود و یا مسئله متشابهات در قرآن که بدون تشخیص این جهت در آیات ، استنباط احکام و استفاده از مفاهیم عالیه قرآن به درستی ممکن نیست. از این مثالها ملاحظه می شود که هر یک از مسائل علوم قرآنی در جای خود، نقش مهمی در بهره گیری از محتوای قرآن ایفا می کند.

برای دانلود بقیه این مطلب بر روی دانلود کلیک کنید .

برای داشتن فایل به صورت رایگان از طریق تماس با ما در ارتباط باشید.