مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی 1- انسان و ایمان شهید مطهری
کتاب مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی (1) شهید مطهری شامل پنج بخش می باشد :
انسان و ایمان – علم و ایمان – ایمان و مذهب – مکتب ایدئولوژی – اسلام ، مکتب جامع و همه جانبه – منابع تفکر در اسلام
قسمتی از کتاب :
انسان و حیوان
انسان، خود نوعی حیوان است؛ از این رو با دیگر جانداران مشترکات بسیار دارد؛ اما یک سلسله تفاوتها با همجنسان خود دارد که او را از جانداران دیگر متمایز ساخته و به او مزیت و تعالی بخشیده و او را بیرقیب ساخته است.
تفاوت عمده و اساسی انسان با دیگر جانداران که ملاک «انسانیت» اوست و منشأ چیزی به نام تمدن و فرهنگ انسانی گردیده است، در دو ناحیه است: بینشها و گرایشها.
جانداران عموماً از این مزیت بهرهمندند که خود را و جهان خارج را درک میکنند و بدانها آگاهند و در پرتو آن آگاهیها و شناختها برای رسیدن به خواستهها و مطلوبهای خود تلاش مینمایند.
انسان نیز مانند جانداران دیگر یک سلسله خواستهها و مطلوبها
7
دارد و در پرتو آگاهیها و شناختهای خویش برای رسیدن به آن خواستهها و مطلوبها در تلاش است؛ تفاوتش با سایر جانداران در شعاع و وسعت و گستردگی آگاهیها و شناختها و از نظر تعالی سطح خواستهها و مطلوبهاست.
این است آنچه به انسان مزیت و تعالی بخشیده و او را از سایر جانداران جدا ساخته است.
شعاع آگاهی و سطح خواسته حیوان
آگاهی حیوان از جهان تنها به وسیله حواس ظاهره است؛ از این رو سطحی و ظاهری است، به درون و روابط درونی اشیاء نفوذ نمیکند؛ ثانیاً فردی و جزئی است، از کلّیت و عمومیت برخوردار نیست؛ ثالثاً منطقهای است، محدود به محیط زیست حیوان است و به خارج محیط زیست او راه پیدا نمیکند؛ رابعاً حالی است، یعنی بسته به زمان حال است، از گذشته و آینده بریده است. حیوان نه از تاریخ خود یا جهان آگاه است و نه درباره آینده میاندیشد و نه تلاشش به آینده تعلق دارد.
حیوان از نظر آگاهی هرگز از چهارچوب ظواهر، فردیت و جزئیت، محیط زیست و زمان حال خارج نمیگردد؛ در این چهار زندان برای همیشه محبوس است و اگر احیاناً خارج شود، نه آگاهانه و از روی شعور و انتخاب است بلکه تحت تسخیر اجباری طبیعت و به صورت غریزه و ناآگاهانه و غیرشاعرانه است.
سطح خواستهها و مطلوبهای حیوان، مانند شعاع شناخت و آگاهیاش از جهان، در محدودهای خاص است. اولًا مادی است، از حدود خوردن و آشامیدن و خوابیدن و بازی کردن و خانه و لانه گرفتن و استفاده از جنس مخالف بالاتر نمیرود. برای حیوان، خواسته و
8
