آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن کریم جلد (1)
مقدمه
هذا بَیانٌ لِلنّاسِ وَ هُدًی وَ مَوعِظَةٌ لِلْمُتَّقینَ
(آل عمران، 138)
این [قرآن] بیانی روشن برای عموم مردم و هدایت و اندرزی برای پرهیزکاران است.
تذکر میدهم … از انس با قرآن کریم، این صحیفه الهی و کتاب هدایت، غفلت نورزند که مسلمانان هر چه دارند و خواهند داشت در طول تاریخ گذشته و آینده، از برکات سرشار این کتاب مقدس است.
امام خمینی(ره)
فهمیدن مفاهیم قرآن، فهمیدن ترجمهی کلمه به کلمهی قرآن، برای کسانی که به زبان عربی آشنایی ندارند لازم است.
مقام معظم رهبری
کلمات پرکاربرد، کلید آموزش ترجمه و مفاهیم
برای ارائه روشی آسان در آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن، طی دو دههی اخیر تلاشهای بسیاری انجام شده است. نتیجهی این کوششها، کشف روشهای علمی و کاربردی جدیدی در این زمینه بوده است؛ روشهایی که به فراگیری هرچه زودتر و بهتر مفاهیم قرآن کریم میانجامد و علاقهمندان را به وادی نورانی تفسیر نزدیک میکنند. از جمله روشهای آموزشی اخیر، روشی است که اساس آن بر آموزشِ کلمات پرکاربرد و تکراری قرآن نهاده شده است. خوب است شما قرآنآموزان گرامی بدانید که مجموع کلمات قرآن کریم حدود 78 هزار کلمه است که بسیاری از آنها تکراری است.
در مجموعهی حاضر، بیش از 1200 کلمه از کلمات قرآن، که حدود دو سوم آنها را کلمات پرکاربرد (بیش از ده مرتبه تکرار) تشکیل میدهد، در قالب طرحی آموزشی و با استفاده از آیات قرآن کریم آموزش داده میشود به گونهای که فراگیران عزیز میتوانند بسیاری از آیات سادهی قرآن را ـ که از همین کلمات تشکیل شدهاند ـ معنا کنند و چون تقریباً تمام معارف اساسی قرآن در همین آیات گرد آمده است، راهیابی به این دسته از معارف قرآن عزیز آسان میگردد.
آموزش ترجمه و مفاهیم
قرآنآموزان در این طرح آموزشی با معنای بیش از 766 کلمه از کلمات پرکاربرد قرآن آشنا میشوند. این کلمهها در قالب 48 درس، در سه کتاب تنظیم شده است.
برادران و خواهرانی که سطح معلومات آنان در حد سوم راهنمایی باشد با یاری خدای مهربان و ارادهای استوار میتوانند با ما همگام شوند تا با روشی جذاب و ساده در پایان دوره بتوانند بسیاری از آیات سادهی قرآن را ترجمه کنند و با معنای بیش از 86 درصد از کلمات و واژههای قرآن کریم آشنا شوند. لازم به ذکر است که دانستن معنای 86 درصد کلمات به معنای دانستن ترجمه همین مقدار از آیات قرآن نیست، زیرا در ترجمه قرآن علاوه بر معنای لغات به امور دیگری نیاز است که قرآنآموزان در این مجموعه فقط با بعضی از آنها آشنا میشوند.
برای آشنایی بیشتر شما عزیزان با ساختار درسها، به شرح بخشهای مختلف هر درس میپردازیم. پیش از آن، توجه شما را به دو مطلب مهمِ اهداف آموزش و اصول آن جلب میکنیم:
الف) اهداف آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن
منظور نهایی از آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن این است که در کنار انس مستمر با قرآن و قرائت آن، به تدریج با فرهنگ و معارف قرآن از طریق فهم آیات الهی آشنا شوید. یکی از کلیدهای این آشنایی، کلمههایی است که بیشترین تکرار را در قرآن دارند. از این رهگذر مفهوم آیات سادهی قرآن را ـ که شامل معارف اساسی قرآن است ـ به طور مستقیم میفهمید و پیامها هدایتگر آن را فرا میگیرید.
اهداف جزئی این مجموعه عبارت است از:
1. فهمیدن تدریجی معنای واژههای پرکاربرد قرآن.
2. توانایی ترجمه ترکیبهای قرآنی به شیوه تفکیکی (کلمه به کلمه).
3. مهارت در ترجمه آیات ساده قرآنی.
4. توانایی فهمیدن پیام بسیاری از آیات قرآن در سایهی استمرار قرائت و انس با قرآن.
5. ایجاد زمینه برای عمل به رهنمودهای قرآن در زندگی فردی و اجتماعی و آراسته شدن به اخلاق قرآنی.
این کتاب، از نگاه مؤلفان نقطه آغازی برای انس با قرآن کریم است و به هیچ وجه قرآنآموز را از تفاسیر بینیاز نخواهد کرد، بلکه در او احساس نیاز به فهم دقیق قرآن را قوت میبخشد و وی را نسبت به پیگیری علوم و معارف قرآن شائق میکند.
ب) اصول پنجگانهی دستیابی به اهداف
برای اینکه قرآنآموزان عزیز به اهداف یاد شده برسند اصول زیر را باید مورد توجه قرار دهند:
1. اصل تدریج: برای فراگیری بیش از 1200 واژهی قرآنی در قالب 48 درس، لازم است قرآنآموزان عزیز این واژهها و عبارات قرآنی را به تدریج یاد بگیرند و به خاطر بسپارند؛ به عبارت دیگر کلمات قرآنی و معانی آن را در هر درس و در جای خود بیاموزند.
همچنین فراگیری سایر بخشهای درسها را نیز به آینده موکول نکنند و بدانند که بدترین شیوهی یادگیری، تلاش در شبهای امتحانی و یادگیری چند درس در یک جلسه است.
2. اصل تکرار و تمرین: با تنوع بخشیدن به تمرینها و تکرار هر واژه و عبارت قرآنی در قالبهای مختلف این اصل رعایت شده است، به شرط آنکه قرآنآموزان گرامی متعهد شوند تمام تمرینها را با دقت و علاقه انجام دهند.
3. اصل تداوم و استمرار: فراگیری آموزش ترجمه و مفاهیم آنگاه مفید و مؤثر خواهد بود که با استمرار و تلاش مداوم همراه باشد، مثلاً اگر فراگیری هر درس برای یک هفته اختصاص یافته است، یک شب در میان و در سه نوبت به انجم تمرینهای آن بپردازید و نگذارید بین زمان یادگیری درسها فاصله ایجاد شود.
4. اصل تثبیت: برای تثبیت و پایدار شدن مطالبی که فراگرفتهاید به این توصیهها عمل کنید:
اول ـ به صورت گروهی (2 یا 3 نفری) درسها را مباحثه کنید.
دوم ـ پس از فراگیری جلد اوّل کتاب آموزش ترجمه و مفاهیم، این درسها را به فرد علاقهمند دیگری آموزش دهید.
5. اصل تشویق: چنانچه شما قرآنآموزان عزیز چهار اصل تدریج، تکرار و تمرین، تداوم و تثبیت را مورد توجه قرار دهید و به توصیهها نیز عمل کنید، علاقهی شما به قرآن و فهم معانی آیات آن افزونتر میشود. این مسئله سبب تشویق شما به ادامهی کار آموزش ترجمه و مفاهیم خواهد شد.
امیرمؤمنان علیg فرمود: «هر کس کاری را انجام دهد، اشتیاق و علاقه به آن کار پیدا میکند». به شرط اینکه کار مورد نظر با رعایت اصول مربوط به آن همراه باشد.
ساختار درسها
عناوین و ساختار درسها به قرار زیر است:
- عبارات دهگانهی درس
- جدول کلمههای آشنا و جدید
- تمرین و پرسش
- زبان قرآن
- آشنایی با معارف قرآن
- تمرین آزاد
برای آشنایی بیشتر برادران و خواهران قرآنآموز به توضیح هر یک از عناوین میپردازیم.
1. عبارات دهگانهی درس
1 ـ 1. عبارات دهگانه، نخستین بخش هر درس است و از عبارتها و آیات قرآن تشکیل شده است.
2 ـ1. فراگیری هر درس، با مطالعه و قرائت عبارات دهگانه آغاز میشود.
3 ـ1. هدف نخست از قرائت این عبارتها، تمرین روخوانی و روانخوانی است. هدف دوم، سنجش میزان توانایی شما در معنی کردن کلمات این عبارات در اوّلین نگاه به آنها است.
4 ـ1. انجام تمرینهای بعدی درس، بسترساز ترجمه و فهمیدن معنای همین عبارات خواهد بود.
5 ـ 1. تمرینهای پایانی درس پس از انجام تمرینهای بعدی، ترجمه تحتاللفظی همین عبارات دهگانه خواهد بود.
6 ـ1. چنانچه در ترجمهی عبارات دهگانه، احساس ناتوانی کردید، مطمئن باشید که تمرینهای مقدماتی را خوب انجام ندادهاید. مجدداً به مرور آنها بپردازید.
7 ـ1. در ترجمهی این عبارتها رابطهی موضوع و عنوان درسها را با مفهوم آیات، پیدا کنید.
2. جدول کلمههای آشنا و جدید
کلمههای آشنا به کلماتی گفته میشود که:
– در متن کتاب فارسی و سایر کتب درسی دورهی ابتدایی با آن آشنا شدهاید مانند: «اَرض: زمین»؛
– در گفتوگوی روزمره بارها آنها را به کار بردهاید و با ذهن شما آشناست، مانند: کلمه «اِختلاف: تفاوت»
– با واژههای مورد استفاده در زبان فارسی مشترکاند، مانند: «کتاب و اسم»؛
– تعدادی از کلمات همخانواده آن را در درسهای گذشته خواندهاید و با استفاده از قواعدی که در بخش «زبان قرآن» خواهید خواند، معنای آنها را میتوانید حدس بزنید، مانند: مُؤمِن: مُؤمِنُونَ، مُؤمِنینَ؛ صالِحَة: صالِحات؛ قَلْب: قُلوب.
استفاده از این کلمهها برای بهرهگیری از دانستههای قرآنآموزان و نشاندادن سادگی فهم بسیاری از عبارتهای قرآنی است. بیش از 30 درصد از کلمات دروس این کتاب، کلمات آشناست.
امّا کلمههای جدید، کلمههایی هستند که احتمالاً برای نخستین بار با آنها آشنا میشوید و معانی آنها را نمیدانید. این کلمات در هر درس معمولاً حدود 14 کلمه است. مجموع تعداد کلمات جدید در سه کتاب به بیش از 750 کلمه میرسد.
قرآنآموزان عزیز، نسبت به فراگیری کلمات درس (آشنا و جدید) اهتمام بورزید؛ زیرا در صورت عدم تسلّط بر معانی کلمهها، ترجمهی عبارات برای شما ممکن نخواهد بود.
3. تمرین و پرسش
این بخش شامل پنج تمرین به شرح زیر است:
«تمرین 1» مربوط به واژهشناسی و معنای کلمههایی است که در جدول کلمههای آشنا و جدید فراگرفتهاید. هرگاه در انجام این تمرین معنای واژهای را به خاطر نمیآورید یا در معنای آن تردید دارید، به جدول کلمهها مراجعه کنید. مراجعهی مکرر به جدولها، وسیلهی یادگیری بهتر واژهها خواهد بود.
«تمرین 2» تمرینهای دو جوابی بوده، برای آن طراحی شده است که شما را در معنا کردن ترکیبها و عبارتها کمک کند. اگر در عبارات درس عبارت مشکلی باشد، معمولاً در این تمرین آورده میشود.
«تمرین 3» به معنا کردن ترکیبها و عبارتهای کوتاه اختصاص دارد. در این تمرین سعی کنید پیش از معنا کردن هر ترکیب و عبارت، ابتدا کلمات آن را تفکیک نمایید تا در معنا کردن هر ترکیب، معنای هیچ کلمهای حذف نشود. برای مثال به نمونههای زیر توجه کنید:
لِلْمَلائِکَة = لِ + الْمَلائِکَة: برای فرشتگان
رَبُّکُمْ = رَبُّ + کُمْ : پروردگارتان
بِاَنْفُسِهِمْ = بِ + اَنْفُسِ + هِمْ: بهوسیلهیجانهایشان
مِمّا رَزَقْناکُمْ = مِن + ما + رَزَقْنا + کُمْ: از آنچه روزی دادیم شما را
«تمرین 4» تمرینی است که به منظور آمادهسازی شما برای انجام آخرین تمرین، یعنی ترجمهی عبارات دهگانه متنِ درس طراحی گردیده است.
«تمرین 5» ترجمهی تحتاللفظی و دقیق عبارات دهگانه متن درس است و به صورت موضوعی گزینش شده است، تا علاوه بر ورزیدگی در ترجمهی آیات، به تدریج با معارف قرآن نیز آشنا شوید.
تذکّر: از بخش هفتم تمرین دیگری به تمرینهای پنجگانه هر درس اضافه شده است که گامی جدید و رو به جلو برای مهارت بیشتر در ترجمهی آیات نورانی قرآن است. این تمرین با عنوان «تمرین کارورزی برای ترجمهی عبارات قرآنی» طراحی شده است.
4. زبان قرآن
آموزش زبان قرآن یعنی زبان عربی، در دروس آموزش مفاهیم تنها جنبهی کاربردی دارد و به هیچ وجه به منظور آموزش مستقیم دستور زبان عربی تنظیم نشده است؛ بنابراین در حاشیهی طرح کلمات پرکاربرد، مطالبی از دستور زبان عربی به صورت کاملاً ساده و در حد ضرورت، مطرح خواهد شد. به طور مثال مطالبی از قبیل شناخت کلمات همخانواده، کلمات هموزن، شیوه ساخت اسمهای مفرد، مثنی و جمع، شناخت اسم فاعل، اسم مفعول، افعال ماضی و مضارع و مانند آن از دیدگاه دستور زبان عربی مورد توجه قرار گرفتهاند.
5. آشنایی با معارف قرآن
گزینش آیات برای آموزش ترجمه و مفاهیم با محوریت کلمات پرکاربرد قرآن و همچنین به صورت موضوعی، کاری بس دشوار است، امّا نویسندگان این کتاب این دشواری را به دو علت به جان پذیرفتند:
نخست آنکه قرآنآموزان علاوه بر توانایی بر ترجمهی بسیاری از آیات قرآن، با بخشی از آیات مربوط به دوازده موضوع کلی قرآن آشنا شوند. این موضوعات دوازدهگانه، خود شامل 48 موضوع فرعی میشود و این هدفی ارزشمند و کاربردی را تأمین میکند؛ زیرا برادران و خواهران قرآنآموز از این موضوعات میتوانند در زندگی فردی و اجتماعی بهره گیرند. بهویژه اگر این آیات را حفظ کنند در مباحث اعتقادی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی میتوانند از آنها استفاده کنند.
دوم، تأکید مقام معظم رهبری به ترویج آشنایی با معارف قرآن در سطح همهی مردم میباشد؛ ایشان در یکی از بیاناتشان میفرمایند:
کشور بحمدالله امروز متکی به معارف قرآن است. آن روزی که این معارف در سطح همه مردم رواج پیدا کند و مستقیم از خود قرآن آن را بگیرند، آن روز روزی است که این ملت و این کشور برای همیشه شکستناپذیر خواهد شد.
پدیدآورندگان این اثر جهت تحقق آرمانهای قرآنی ایشان، این گام ـ هر چند کوتاه ـ را برداشتند و از درگاه خداوند آرزوی توفیق در این مهم را دارند.
6. تمرین آزاد
این تمرین، ویژهی قرآنآموزانی است که توان و فراغت بیشتر برای فراگیری ترجمه و مفاهیم قرآن دارند. بدیهی است که بازده این دروس برای آنان دو چندان خواهد بود به شرط اینکه:
اولاً در ترجمهی عبارات و آیات دهگانه متن درس، دقت نمایند و در ارزشیابی آن با استفاده از ترجمهی صحیح آنها که در کلاس درس و با راهنمایی استاد ارائه میشود، غفلت نکنند.
دوم اینکه برای اطمینان از ترجمهی صحیح تمرین آزاد، از مشورت با دوستان و آشنایانی که با زبان عربی و لغت آشنا هستند و در نهایت از کمک استاد استفاده کنند.
و سرانجام معانی کلمات جدید در عبارات تمرین آزاد را حفظ کنند.
تذکّر مهم
به شما علاقهمندان فراگیری ترجمه و مفاهیم قرآن توصیه میشود که این کتاب و دو کتاب بعدی را با شرکت در کلاس و زیر نظر معلم بخوانید. در صورتی که به کلاس و استاد دسترسی ندارید میتوانید به شیوه غیرحضوری و با تهیهی نرمافزار «گلواژههای وحی»[1] و با انتخاب یک همگروه و هممباحثه آن را فرا بگیرید. هر درس را به اتفاق هممباحثه خویش بخوانید و تمرینهای آن را با دقت و مشاوره انجام دهید.
در پایان به شما برادر و خواهر گرامی تبریک میگوییم که کمر همت بستهاید تا با فراگیری ترجمه و مفاهیم قرآن، مخاطب کلام الهی قرار گیرید و از خدای مهربان عاجزانه میخواهیم که شما و ما را در پیمودن این راه نورانی موفق بدارد.
ان شاء الله
مؤلفان
برای دانلود این کتاب به صورت PDF روی دانلود کلیک کنید.
