کتاب بیست گفتار استاد شهید مرتضی مطهری
عدالت از نظر علی (ع)[1]
لَقَدْ اَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکتابَ وَ الْمیزانَ لِیقُومَ النّاسُ بِالْقِسْطِ وَ اَنْزَلْنَا الْ حَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ لِیعْلَمَ اللهُ مَنْ ینْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیبِ اِنَّ اللهَ قَوِی عَزیزٌ[2] .
اِنَّ اللهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الاِْحْسانِ وَ ایتاءِ ذِی الْقُرْبی وَ ینْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْ مُنْکرِ وَ الْبَغْی یعِظُکمْ لَعَلَّکمْ تَذَکرونَ[3] .
این دو آیه کریمه از دو سوره است و هرکدام در یک جا از قرآن است. آیه اول آیه بیست و پنجم از سوره حدید است و آیه دوم آیه نودم از سوره نحل است. در هر دو آیه از یک مطلب یاد شده و آن موضوع عدالت است. البته هر آیه مطلب اضافه‌ای نسبت به دیگری دارد.
در آیه اول می‌فرماید: «ما پیغمبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنها کتاب و مقیاس و وسیله اندازه‌گیری فرستادیم تا
[1] . اين سخنرانی در شب 19 رمضان 1381 هجری قمری(1340 هجری شمسی) ايراد شده است.
[2] . حديد / 25.
[3] . نحل / 90.
13
مردم بر میزان عدالت عمل کنند؛ آهن فرستادیم که فلزی محکم و باصلابت است و منافعی برای حیات بشر در بر دارد. علت دیگرِ فرستادن پیغمبران این است که آمدن آنها وسیله امتحانی باشد و معلوم و روشن شود که چه کسی به یاری حق و اهل حق می‌شتابد و چه کسی نمی‌شتابد. خداوند نیرومند و غالب است.»
در آیه دوم می‌فرماید: «خدا امر می‌کند به عدالت و به نیکی و کمک و صله ارحام، و نهی می‌کند از کارهای زشت و بد و ظلم؛ خداوند پند می‌دهد تا شما متذکر بشوید.»
در آیه اول هدف کلی ادیان آسمانی را برقرار شدن موازین عدالت ذکر می‌کند و در آیه دوم به عنوان یک اصل از اصول و مبانی کلی اسلام و به عنوان معرفی روح اسلام می‌فرماید: خداوند به عدل و احسان امر می‌کند و از فحشاء و زشت‌کاریها و بدیها و ظلمها نهی می‌کند.
موضوع عدل و احسان، خصوصآ موضوع عدل، گذشته از اینکه در خود قرآن کریم مکرر ذکر شده، در تاریخ اسلام و در میان مسلمین فصلی طولانی دارد (چه از نظر علمی در تاریخ علوم اسلامی و چه از نظر عملی و اجرایی در تاریخ اجتماعی و سیاسی اسلام) و چون واقعآ یکی از ارکان اسلام اصل عدل است شایسته است که در اطراف آن صحبت شود، مخصوصآ ما شیعیان که یکی از اصول دین را عدل می‌دانیم.
عدل، از اصول دین
اصول دین را پنچ چیز می‌شماریم: توحید، عدل، نبوت، امامت، معاد. عدل و امامت اختصاصآ در شیعه از اصول دین شمرده شده و گاهی ایندو را به نام دو اصل مذهب می‌نامند که البته مقصود این است که از نظر اسلام‌شناسی این مذهب و از نظر دید پیشوایان این مذهب، عدل و امامت هم از اصول اسلام است. پس معلوم می‌شود از نظر مذهب و طریقه ما اصل عدل بسیار مهم است و در ردیف مسائلی از قبیل مسائل اخلاقی نیست. لذا به همین مناسبت در این شبهای عزیز که فرصتی هست، تا حدی که مقدور است، در اطراف این اصل و تاریخچه آن ـ که با سرنوشت ما و وضع حاضر ما بستگی دارد ـ مطالبی به عرض شنوندگان می‌رسانم.
بعلاوه اینکه این شبها تعلق دارد به امام عادل علی الاطلاق، مجسمه عدل و مساوات، شیفته حق و انصاف، نمونه کامل بشردوستی و رحمت و محبت و احسان، مولای متقیان علی (ع) که حتی دیگران درباره‌اش گفتند قاتل او همان عدل و مساواتش بود: وَ قُتِلَ فی مِحْرابِهِ لِشِدَّةِ عَدْلِهِ.
دشمن طاووس آمد پرّ او ای بسا شه را بکشته فرّ او
14
