گفتار هایی در اخلاق اسلامی
کتاب گفتار هایی در اخلاق اسلامی شهید مطهری شامل چهار بخش می باشد
بخش اول : توکل
بخش دوم : رضا و تصمیم
بخش سوم : صبر
بخش چهارم : طول امل
قسمتی از کتاب :
بخش اول: توکل
بسم الله الرحمن الرحیم
بحث ما درباره توکل و رضاست که البته دو بحث است، بحث رضا به دنبال بحث توکل است. ما در مسائل اخلاقی آن مسائل اخلاقی مشترک میان اخلاق مذهبی و اخلاق غیر مذهبی را بحث نمیکنیم یعنی چندان احتیاجی به بحث نیست. البته از یک نظر احتیاج هست. مثلا استقامت. استقامت یک چیزی است که همه مکتبهای اخلاقی آن را ستودهاند و قابل ستایش هم هست. ولی یک سلسله معانی و مفاهیم هست که به اخلاق مذهبی اختصاص دارد یعنی این دستورالعملهای اخلاقی و تربیتی در ادیان و مذاهب رسیده است؛ در غیر ادیان و مذاهب چنین چیزهایی وجود ندارد و احیانا مورد انتقاد آنهاست، و ما به همین جهت آن مسائل را مخصوصا طرح میکنیم، که مسئله زهد و اعراض از دنیا را که در جلسات پیش طرح کردیم به همین مناسبت بود[1] .
یکی از آن موضوعات اختصاصی مذهبی توکل است. میبینیم در
[1] . [نوار آن جلسات در دست نیست. البته شهید آیتالله مطهری در كتابهای سیری درنهجالبلاغه و احیای تفكر اسلامی در باره زهد و اعراض از دنیا بحث كردهاند.]
9
خود قرآن راجع به توکل آیات زیادی هست و مردم به توکل تشویق شدهاند. از نظر قرآن یکی از سرمایههای سعادت و موفقیت در انسان توکل است. ولی نقطه مقابل، آنهایی که با اخلاقیات مذهبی به طور کلی مخالف هستند، سخت به مسئله توکل حمله میکنند و با یک لحن خیلی شدیدی میگویند اینها را افرادی خلق کرده و بر مردم عرضه داشتهاند که هدفشان این بوده است که مردم را تنبل و بیعار و بیکار بار بیاورند و میخواستهاند مردم را نوعی تخدیر کرده باشند. کسانی هم که راجع به دین به طور کلی، گفتهاند دین مخدر است و تریاک اجتماع است به عنوان مثال در درجه اول همین معانی را ذکر کردهاند؛ گفتهاند در دین درس توکل و رضا و قناعت و زهد و ترک دنیا به مردم میدهند و اینها خاصیت تخدیری دارد. حال، ما در درجه اول باید ببینیم توکل چیست و بعد خاصیتش چیست، توجیهش چیست؟ خودش یک مطلبی است، مطلب مهمی هم هست.
تعریف توکل
اول تعریف توکل است. اصلا توکل یعنی چه؟ عمده هم همان تعریف و تفسیرش است که ما توکل را چگونه تعریف و تفسیر کنیم. اجمالا عرض میکنم که دو نوع میشود توکل را تفسیر کرد. مطابق یک تفسیر، همان حرف مخالفین دین و مذهب ]درست[ است یعنی واقعا توکل فکر بشر را خراب و روح بشر را ضایع میکند. ولی طبق تفسیر دوم خواهیم دید که توکل نه تنها روح بشر را ضعیف نمیکند بلکه یک عامل تقویت در روح بشر است؛ درست نقطه مقابل آن. در مرحله بعد باید ببینیم با توجه به این که قرآن کریم[1] این همه از توکل یاد کرده و نام برده است مفهوم قرآنی
[1] . چون ما به ادیان دیگر كار نداریم، راجع به اسلام بحث میكنیم، در اسلام هم اول بایدسراغ خود قرآن برویم.
10