بسمله ( بسم الله الرحمن الرحیم ) و حکم فقهی آن

پیشگفتار

از جمله اموري كه مذاهب اسلامي در آن اختلاف دارند مسئله ي ((بسم الله الرحمن الرحيم)) است:

آيا ((بسم الله الرحمن الرحيم)) جزء آيات سوره ي حمد ويا همه سوره هاي قرآن است؟ يا اين كه نه جزء حمد و نه جزء سوره هاي ديگر قرآن است؟

و طبعاً اين اختلاف به قرائت نماز هم سرايت كرده همچنانكه در كيفيت قرائت آن بصورت جهر و بلند يا بصورت اخفات و آهسته اختلاف است.

و اين بحث متكفل بيان حقيقت در اين مساله و فروع متعلق به آن با تكيه بر مصادر مذاهب اربعه است و شايد در خلال بحث مهم ترين نتيجه اي كه به ذهن خواننده ي گرامي برسد، آن است كه حقايق و مسلمات تاريخي صدر اسلام بيانگر اين است كه اين اختلاف هيچ گونه ربطي به صحابه رسول خد صلي الله عليه و آله و فقاهت و اجتهاد فرقه ها و مذاهب ندارد بلكه دست سياست معاويه خواسته كه چنين بدعتي را در شريعت اسلامي و عبادات مسلمين ـ بر خلاف سيره و روش پيغمبر اسلام صلي الله عليه و آله و مسلمانان ـ وارد كند. و همين سياست حكومتي، فرقه ها و مذاهب را تحت تاثير قرار داده كه براي چنين بدعتي به دنبال توجيه و تراشيدن دليل و زمينه ي پذيرش بروند.

((بسم الله))(1) جزء آيات هر سوره قرآن كريم است

اماميه و پيروان اهل بيت عليهم السلام با اتفاق ((بسم الله)) را جزء هر سوره مي دانند كه در ابتداي آن قرار دارد. ابن عباس، ابن مبارك، و اهل مكه ((مانند ابن كثير)) و اهل كوفه (مانند عاصم و كسايي و غير آنها جز حمزه) و اغلب اصحاب شافعي، همگي همانند شيعيان ((بسم الله)) را جزء قرآن كريم مي دانند.

هم چنين قراء مكه و كوفه به آن جزم دارند و اين قول از ابن عمر، ابن زبير، ابي هريره، عطاء، طاووس، سعيد بن جبير، مكحول، زهري، احمد بن حنبل ـ در نقلي از او ـ، اسحاق بن راهويه و ابو عبيد القاسم بن سلام حكايت شده است.

و اين قول از ثوري و محمد بن كعب به وسيله بيهقي نقل شده است(2). فخر رازي همين نظر را در تفسيرش اختيار نموده و آن را به قراء مكه و كوفه و بيشتر فقهاي حجاز، و ابن مبارك و ثوري نسبت داده است. جلال الدين سيوطي هم اين نظر را مختار خود قرار داده و ادعا نموده است كه روايات ـ به تواتر معنوي ـ دلالت دارند بر اين كه ((بسم الله)) جزء آيات هر سوره قرآن مي باشد(3).

برخي از شافعي ها و حمزه گفته اند: ((بسم الله)) فقط در سوره ي

حمد ـ و نه در سوره هاي ديگر ـ جزء آيات قرآن مي باشد. و اين قول

همانند قول اول به احمد بن حنبل نسبت داده است(4).

مالك و ابو عمرو و يعقوب گفته اند كه ((بسم الله)) آيه ي مستقلي است و جزء سوره حمد ويا ديگري نمي باشد. ((بسم الله)) جهت تيمن و تبرك براي مشخص نمودن اول سوره ها و جدا نمودن دو سوره از هم نازل شده است. و اين ديدگاه بين حنفيه مشهور است(5).

البته بيشتر حنفي ها گفته اند قرائت ((بسم الله)) در نماز قبل از سوره ي فاتحه، واجب است و زاهدي از مجتبي نقل كرده كه وجوب قرائت آن در هر ركعت، به طريق صحيحي از ابي حنيفه نقل شده است(6).

مالك معتقد است: ((بسم الله)) اگر مستقلا خوانده شود مكروه است و به خاطر دوري از اختلاف مستحب مي شود(7).

در اين مساله آراء و نظرات ديگري هست كه اشاره به آنها بي فايده است و مهم براي ما آن است كه دليل و برهان مذهب حق اهل بيت عليهم السلام را در طي چند امر بيان نمائيم.

بقیه مطالب در دانلود فایل می باشد .

برای داشتن فایل به صورت رایگان از طریق تماس با ما در ارتباط باشید.