نظریه ی عدالت صحابه

پیشگفتار

مراد از نظريه ي ((عدالت صحابه)) اين است كه هر كس، همنشين پيامبر صلي الله عليه و آله شد ـ اگرچه براي مدت كوتاهي هم باشد ـ عادل است و انتقاد از او يا پست شمردن كردارهاي او و يا تخطئه ي وي جايز نيست؛ بلكه پيروي از گفتار وكردار او روا است و براي ديگران حجت است.

اين نظريه، در موقعيت سياسي خاصي و براي آنان اهداف سياسي ويژه اي؛ از جمله تقويت حكومت امويان و توجيه تصرفات آنان و رنگ و روي شرعي دادن به آن تصرفات، به وجود آمد.

برخي از افراطيان اين نظريه را به عهده گرفته و به نشر آن در ميان امت اسلامي همت گماشتند و آن را مجوزي براي رد منزلت و موقعيت اهل بيت عليهم السلام قرار دادند. اهل بيتي كه قرآن، به عصمت آنان تصريح كرده، مي فرمايد: ((همانا خداوند رجس و پليدي را از شما اهل بيت دور كرده و شما را كاملا پاك و مطهر قرار داده است)).

به رغم اينكه مدعيان اين نظريه، سعي در گردآوري ادله اي براي تقويت آن و دادن وجهه اي علمي به آن نموده اند؛ اما گروه زيادي از علماي مسلمان، اين نظريه را رد كرده اند وادله آن را مورد انتقاد قرار داده و به نتايج آن پايبند نشده اند، هم چنان كه مدعيان اين نظريه نيز به نتايج آن پايبند نبوده اند؛ زيرا آنان كردار خلفا و حكام را نسبت به برخي از صحابه كه حكومت آنها را قبول نداشتند توجيه كرده اند.

براي آگاهي از راي مكتب اهل بيت عليهم السلام درباره ي نظريه ي عدالت صحابه و ميزان درستي آن به مطالب زير خواهيم پرداخت:

1. معناي لغوي مصاحبت)) و بيان قرآني آن.

2. ذكر احاديثي از اهل بيت عليهم السلام .

3. بيان ادله ي اين نظريه و بررسي آن با استناد به قرآن و سنت پيامبر صلي الله عليه و آله .

4. علل گسترش اين نظريه.

—————————–

معنای لغوی صحابیت

راغب اصفهاني مي گويد: ((صاحب)) همان همراه و ملازم مي باشد…. و هيچ فرقي نيست ميان اين كه مصاحبت و همراهي او به جسم و ظاهر باشد و يا به توجه و قصد.

به مالك شييء گفته مي شود: او صاحب آن است. همين طور به كسي كه مالك دخل و تصرف در آن شيء است، صاحب آن گفته مي شود.

مصاحبت و همراهي، وسيع تر از اجتماع است؛ زيرا مصاحبت، ماندن طولاني را مي طلبد. پس هر مصاحبتي اجتماع است، اما هر اجتماعي مصاحبت نيست.(1)

در قرآن كريم، در ضمن واژگان هم معنا تاييدي براي آنچه فرهنگ هاي لغت ذكر كرده اند، آمده است. و آن معاشرت و ملازمتي است كه با اجتماع و ديدار و ماندن تحقق مي يابد، صرف نظر از وحدت اعتقاد يا وحدت رفتار، و قرآن كريم آن را در خصوص معاشرت اطلاق كرده است.

وجوينده ي كلمات:‌ (( تصاحبني))، (( صاحبهما))، (( صاحبه))، (( صاحبته))، (( اصح‍اب)) و (( اصحابهم)) در قرآن كريم خواهد يافت كه 97 بار، به همين معناي مطلق، ذكر شده است.

پس هيچ گونه تفاوتي ميان معناي لغوي ـ كه لغت شناسان آن را ذكر كرده اند ـ و معناي (( مصاحبت در قرآن كريم وجود ندارد.

در سنت نبوي نيز واژه ي صحابي به هر كس از مسلمانان كه همنشين و مصاحب پيامبر صلي الله عليه و آله بوده، اطلاق شده است؛ خواه واقعا و حقيقتا به آن حضرت مؤمن باشد و خواه به ظاهر. الفاظ و رواياتي كه براي صحابي خواهيم آورد، شامل مسلمان مؤمن و مسلمان منافق مي باشد.

هنگامي كه عمر بن خطاب از رسول خدا صلي الله عليه و آله خواست كه عبد الله بن ابي بن ابي سلول (منافق مشهور) را به قتل برساند، پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: (( اي عمر! چگونه خواهد بود آن گاه كه مردم بگويند:‌ محمد اصحابش را به قتل مي رساند؟))(2)

و آن گاه كه فرزند عبد الله بن ابي، از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله اجازه خواست تا به كشتن پدرش اقدام كند، به او فرمود: (( به او دوستي مي ورزيم، و تا وقتي كه با ما باشد همنشيني اش را نيكو مي داريم.))(3)

خلاصه اين كه سنت نبوي لفظ صحابي را به طور وسيع به كار مي برد تا جائي كه شامل كسي مي شود كه به دورويي و هرزگي مشهور است (مانند عبد الله بن ابي بن ابي سلول)، چه رسد به اطلاق لفظ صحابي، به كساني كه نفاقشان پوشيده بود؛ زيرا كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرموده است: (( در ميان اصحاب من منافق وجود دارد.))(4)

—————————–

1. . مفردات الفاظ قرآن كريم، راغب اصفهاني: ص 275، صحاح جوهري: ج1، ص162؛ ترتيب كتاب العين، فراهيدي: ص440.

2. . سيره نبوي، ابن هشام: ج 3 ، ص 303. سيره ابن كثير: ج 3، ص 299؛ اسباب نزول واحدي: ص 452.

3. . سيره نبوي، ابن هشام: ج 3، ص 2- 5. سيره نبوي، ابن كثير: ج 3 ص 301.

4. . مسند احمد: ج 5، ص 40، تفسير قرآن عظيم، ابن كثير: ج 2، ص 399.

صحابه ی راستین

صحابه ي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله ، مسلمانان نخستيني اند كه پيامبر صلي الله عليه و آله را ديده و به كرامت همنشيني او مشرف شده باشند و قسمت مهمي از سختي هاي نشر و دعوت به اسلام را تحمل كرده باشند؛ همان گونه كه گروه زيادي از آنان جان و مال خود را به خاطر ايمان به رسالت و پيامبر صلي الله عليه و آله بذل كردند، تا اين كه اسلام، سرزمين هاي را فراگرفت. پس اگر درخشش شمشيرها و نيروي بازوان آنان و پايداريشان نبود، هيچ ستوني از دين استوار نمي شد.

انديشه گر در قرآن كريم و سنت گرامي خواهد يافت كه در قرآن وسنت ستايش و بزرگداشت زيادي از صحابه ي راستين، شده است. خداوند تعالي فرمود است:

{مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَي الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَي عَلَي سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا}(1)

محمد فرستاده ي خداوند است و ياران و همراهانش بر كافران، بسيار دل سخت و با يك ديگر بسيار مشفق و مهربان اند. آنان را در حال ركوع و سجود نماز؛ بسيار بنگري كه فضل و رحمت خدا و خشنودي او را به دعا مي طلبند. بر رخسارشان از اثر سجده نشان هاي نورانيت پديدار است. اين وصف حال آن ها در كتاب تورات و انجيل است كه مثل حالشان به دانه اي ماند كه چون نخست سر از خاك بردارد شاخه اي نازك و ضعيف باشد. پس از آن قوت يابد تا آن كه قوي گردد و بر ساق خود راست و محكم بايستد كه دهقانان در تماشاي آن حيران مانند تا كافران عالم را از قدرت خود به خشم آرند خدا وعده فرموده كه هر كس از آنها ثابت ايمان و نيكوكار شود گناهانش ببخشد و اجر عظيم عطا كند.))

آنان بودند كه خدا و پيامبر صلي الله عليه و آله را ياري داده، دين او را زنده كرده، ستون هاي دولت اسلامي را برافراشتند و جاهليت را از بين بردند.

آياتي وجود دارد كه به مدح صحابه مي پردازد و آنان را بسيار ستايش مي كند. هر كس آياتي را كه در مدح مهاجران و انصار و پيروان آنان بخواند، بر منزلت و بلندي مرتبه ي آنان غبطه خواهد خورد و هر كس به آياتي كه در حق صحابه اي كه زير درخت با پيامبر بيعت كردند، گوش فرادهد، دلش از شوق براي آن گروه با ايمان كه با صداقت بر پيمان خود با خدا استوار ماندند، خواهد لرزيد.

بقیه مطالب در دانلود فایل می باشد .

برای داشتن فایل به صورت رایگان از طریق تماس با ما در ارتباط باشید.