کلیات علوم اسلامی 1- منطق و فلسفه شهید مطهری
کلیات علوم اقتصادی 1 شهید مطهری شامل دو بخش می باشد
منطق فلسفه
قسمتی از کتاب :
درس اول: (مقدّمه)
مقصود از «علوم اسلامی» چیست؟
در این درس لازم است که به عنوان مقدمه درباره کلمه «علوم اسلامی» اندکی بحث کنیم و تعریف روشنی از آن بدهیم تا معلوم گردد مقصود ما از «علوم اسلامی» چه علومی است و کلیاتی که در این درسها میخواهیم بیاموزیم درباره چیست؟
علوم اسلامی را که اکنون موضوع بحث است چند گونه میتوان تعریف کرد و بنا به هر تعریف، موضوع فرق میکند:
- علومی که موضوع و مسائل آن علوم، اصول یا فروع اسلام است و یا چیزهایی است که اصول و فروع اسلام به استناد آنها اثبات میشود، یعنی قرآن و سنّت؛ مانند علم قرائت، علم تفسیر، علم حدیث، علم کلام
13
نقلی «1»، علم فقه و علم اخلاق نقلی «2».
- علوم مذکور در فوق بعلاوه علومی که مقدمه آن علوم است. علوم مقدمه مانند ادبیات عرب از صرف و نحو و لغت و معانی و بیان و بدیع و غیره، و مانند کلام عقلی، اخلاق عقلی، حکمت الهی، منطق، اصول فقه، رجال و درایه.
- علومی که به نحوی جزء واجبات اسلامی است، یعنی علومی که تحصیل آن علوم ولو به نحو واجب کفایی بر مسلمین واجب است و مشمول حدیث نبوی معروف میگردد:
«طلبُ العلم فریضةٌ علی کلِّ مسلم».
دانش طلبی بر هر مسلمانی واجب است.
میدانیم علومی که موضوع و مسائل آنها اصول و یا فروع اسلامی است و یا چیزهایی است که به استناد آنها آن اصول و فروع اثبات میشود، واجب است تحصیل و تحقیق شود، زیرا دانستن و شناختن اصول دین اسلام برای هر مسلمانی واجب عینی است و شناختن فروع آن، واجب کفایی است. شناختن قرآن و سنت هم واجب است، زیرا بدون شناخت قرآن و سنت شناخت اصول و فروع اسلام غیر میسّر است. و همچنین علومی که مقدمه تحصیل و تحقیق این علوم است نیز از باب «مقدمه واجب» واجب است، یعنی در حوزه اسلام لازم است لااقل به قدر کفایت
______________________________
(1) بعداً گفته خواهد شد که کلام دو قسم است: عقلی و نقلی، و فرق ایندو خواهد آمد.
(2) اخلاق نیز مانند علم کلام دو گونه است: عقلی و نقلی، و بعداً در این باره نیز بحث خواهد شد
14
همواره افرادی مجهز به این علوم وجود داشته باشند، بلکه لازم است همواره افرادی وجود داشته باشند که دایره تحقیقات خود را در علوم متن و در علوم مقدّمی توسعه دهند و بر این دانشها بیفزایند.
علمای اسلامی در همه این چهارده قرن همواره کوشش کردهاند که دامنه علوم فوق را توسعه دهند و در این جهت موفقیتهای شایانی به دست آوردهاند و شما دانشجویان عزیز تدریجاً به نشو و نموّ و تحوّل و تکامل این علوم آشنا خواهید شد.
اکنون میگوییم که علوم «فریضه» که بر مسلمانان تحصیل و تحقیق در آنها واجب است منحصر به علوم فوق نیست بلکه هر علمی که برآوردن نیازهای لازم جامعه اسلامی موقوف به دانستن آن علم و تخصص و اجتهاد در آن علم باشد بر مسلمین تحصیل آن علم از باب به اصطلاح «مقدمه تهیئی» واجب و لازم است.
توضیح این که اسلام دینی جامع و همه جانبه است، دینی است که تنها به یک سلسله پندها و اندرزهای اخلاقی و فردی و شخصی اکتفا نکرده است، دینی است جامعه ساز. آنچه که یک جامعه بدان نیازمند است، اسلام آن را به عنوان یک واجب کفایی فرض کرده است. مثلًا جامعه نیازمند به پزشک است، از این رو عمل پزشکی واجب کفایی است، یعنی واجب است به قدر کفایت پزشک وجود داشته باشد، و اگر به
قدر کفایت پزشک وجود نداشته باشد، بر همه افراد واجب است که وسیلهای فراهم سازند که افرادی پزشک شوند و این مهم انجام گیرد.
و چون پزشکی موقوف است به تحصیل علم پزشکی، قهراً علم پزشکی از واجبات کفایی است. همچنین فن معلمی، فن سیاست، فن تجارت، انواع فنون و صنایع؛ و در مواردی که حفظ جامعه اسلامی و کیان آن موقوف به این است که علوم و صنایع را در عالیترین حد ممکن تحصیل کنند، آن علوم در همان سطح واجب میگردد. این است که همه
16
