مسأله ربا و بانک به ضمیمه مسأله بیمه شهید مطهری

کتاب ربا و بانک شهید مطهری شامل دو بخش می باشد

بخش اول : مسأله ربا و بانک                       بخش دوم : مسأله بیمه

قسمتی از کتاب :

1 مسئله ربا و بانک‏

بسم اللَّه الرحمن الرحیم‏.

از مجموع بحثهایی که شد این‏طور دستگیرمان شد که عملیات بانک در چند قسمت خلاصه می‏شود. ما هرکدام را جداگانه از نظر انطباقش با موازین شرعی بحث می‏کنیم. قسمتی از عملیات بانک دریافتهای خود بانک است از مردم که عناوین مختلف دارد: حساب جاری، سپرده دیداری، سپرده موقت، پس انداز و …

که فرق بعضی از اینها را با بعضی دیگر من دقیقاً نمی‏دانم و خیال هم نمی‏کنم در ماهیت قضیه تأثیری داشته باشد. توضیحش را بعداً از آقایانی که واردند می‏خواهیم؛ خصوصاً که جناب آقای نیکیار هم آمده‏اند «1». این پول گرفتن‏های بانک از نظر شرعی چه عنوانی دارد؟ ما پولی را به عنوان حساب جاری یا سپرده یا پس انداز در بانک می‏گذاریم، این چه عنوانی دارد؟ آیا امانت است نزد بانک یا ما قرض می‏دهیم به بانک؟

______________________________
(1) [آقای نیکیار از کارشناسان برجسته بانک رهنی بود که در سال 1359 به رحمت ایزدی پیوست.]

11

فرق امانت و قرض‏

امانت با قرض متفاوت است. اگر امانت باشد، از نظر موازین شرعی عین هر امانت باید حفظ بشود و امانتدار حق تصرف در آن را ندارد. و اگر با اجازه صاحب‏امانت بخواهد در آن تصرف کند، دیگر امانت نیست؛ تبدیل می‏شود به قرض. البته مقصودم از تصرف، تصرف از بین برنده است؛ مثل اینکه عین تعویض بشود یا معامله روی آن بشود یا معدوم گردد. اما تصرف در حدی که مثلًا فرشی را زیرپا بیندازند مقصود نیست.

تعویض عین با ماهیت امانت سازگار نیست. نمی‏شود گفت این قالی را مثلًا اینجا امانت می‏گذارم و در عین اینکه امانت است شما حق دارید آن را بفروشید و تبدیل به پول یا چیز دیگر بکنید. اگر من اجازه فروش دادم این دیگر از امانت بودن خارج می‏شود. مسلّم پولهایی که مردم به بانک می‏سپارند، عنوان امانت ندارد. یعنی بانک در این پولها تصرف می‏کند و به دیگران قرض می‏دهد. پس همه این پولهایی که به بانک پرداخت می‏شود باید اسمش را گذاشت قرض گرفتن‏های بانک. معنی هم ندارد که به شکل امانت بماند. یعنی اگر کسی در مقام راه حل بگوید بانک در پولهای مردم تصرف نکند و فقط امانتدار باشد، خواهند گفت راکد ماندن پول، خودش غیر طبیعی و مضر است. بنابراین پول گرفتن بانک عنوان قرض دارد. حالا ببینیم در مواردی که بانک سود پرداخت می‏کند مثل سپرده موقت و پس انداز، آیا این سودی که می‏دهد جایز است یا جایز نیست؟.

مسلّم به این شکل که بانک پولی را به عنوان قرض دریافت کند و به موجب قرار سودی پرداخت کند، ربا است و شرعاً اشکال دارد اما اگر قرار سود در بین نباشد- مشتری قرض بدهد و بانک در پرداخت سود آزاد باشد؛

12