5 ـ ازدواج موقت
محتوا
ازدواج موقت
ازدواج در اسلام به دو شكل صورت مي گيرد:
1 ـ ازدواج دائم: كه از آن به عنوان بهترين چيزي كه اسلام آن را بنا نهاده نام برده مي شود واين اولين راه حل شرعي براي ازدواج است.
2 ـ ازدواج موقت: در واقع ازدواج موقت براي افرادي است كه قادر به ازدواج دائم نيستند ويا قادرند؛ ولي به دلايل شرعي ديگر تمايل به ازدواج موقت دارند. اين ازدواج، عامل مهمي است كه نمي گذارد جامعه به سوي گرداب مفاسد زنا سوق بيابد.
ازدواج موقت از يك بعد، مانند ازدواج دائم است؛ از قبيل: ارضاي شهوت از راه حلال وحفظ وجدا سازي نسل ها از يكديگر ورعايت كردن مظاهر پاكدامني وحيا در جامعه، ولي از بعد ديگر وجهات فرعي ازدواج موقت آسان تر است كه اين امور ارتباطي با حقيقت ازدواج ندارد. مثلاً در ازدواج موقّت، عقد، مهر، عدّه ووقت معين وجود دارد؛ ولي ميراث ونفقه در آن وجود ندارد.
اين نوع از ازدواج از طرف شرع مقدس با تصريح قرآن كريم وسنت مقدس پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به اثبات رسيده است، ودر ميان هيچ يك از مسلمانان درباره ي شرعي بودن آن در زمان پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله اختلافي وجود ندارد. تنها درباره ي آن گفته شده كه: خليفه دوم عمر بن خطاب آن را ممنوع ساخت وبراي آن مجازات تعيين كرد ومكتب خلفا نيز از باب اين كه اعتقاد به حجيت عمل اصحاب دارند، از او تبعيت كردند، برخي از آنان نيز آن را به منزله ي نسخ حكم ازدواج موقت دانستند.
آنان براي توجيه موضع گيري او در برابر ازدواج موقت، دست به يك سري ادعاهاي پراكنده زدند مثلاً گفتند: حرمت وممنوع بودن ازدواج موقت از زمان خود پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله آغاز شد وقرآن آيه ي مربوط به ازدواج مؤقت را نسخ نمود.
از اين رو براي روشن شدن واقعيت اين مسأله مهم شرعي ناچاريم به سه نكته اشاره كنيم:
– ازدواج موقت در کتاب و سنت
همه ي مسلمانان اجماع دارند كه اين ازدواج در دين اسلام، مشروعيت دارد وهيچ يك از عالمان مذاهب اسلامي ـ با همه ي اختلافاتي كه دارند ـ در آن ترديد نكرده اند. چه بسا اصل مشروعيت آن، از ضروريات دين اسلام باشد. قرآن كريم نيز بر مشروعيت آن دلالت دارد؛ همان گونه كه اخبار واحاديث در مورد آن حتي در نزد قائلان به نسخ آن ـ متواتر است.
الف : قرآن کریم :
خداي تبارك وتعالي در سوره ي ((نساء)) آيه 24 مي فرمايد:
{فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً}
زناني را كه متعه (ازدواج موقت) مي كنيد، واجب است مهر آنان را بپردازيد.
اُبي بن كعب، ابن عباس، سعيد بن جبير، ابن مسعود وسدي آيه ي شريفه را اين چنين قرائت كرده اند:
((فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ الي أجل مُسمّي))
زناني را كه تا مدت معيني متعه مي كنيد
طبري، اين مطلب را در تفسير خود (جامع البيان في توضيح القرآن) ذيل آيه شريفه نقل كرده وزمخشري در ((الكشاف)) اين قرائت را از مسلّمات شمرده است. وهم چنين فخر رازي در تفسيرش (الكبير) ونَوَوي در ((شرح صحيح مسلم)) در اوّل باب ((نكاح المتعه)) آن را نقل نموده است.
امام احمد بن حنبل در مسندش، ابو بكر جصاص در ((احكام القرآن))، ابو بكر بيهقي در ((السنن الكبري))، قاضي بيضاوي در تفسيرش، ابن كثير در تفسيرش، جلال الدين سيوطي در ((الدر المنثور))، قاضي شوكاني در تفسيرش وشهاب الدين آلوسي در تفسيرش نزول اين آيه را در مورد ازدواج موقت ـ باسندهايي كه به افرادي مثل ابن عباس، ابي بن كعب، عبد الله بن مسعود، عمران بن حصين، حبيب بن أبي ثابت، سعيد بن جبير، قتاده ومجاهد مي رسد ـ تأييد كرده اند.
گفتني است كه تفسير اين آيه در مورد ازدواج دائم ـ هر چند آلوسي صاحب تفسير روح المعاني و شيخ رشيد رضا در تفسير المنار، بر آن پافشاري نموده است ـ به دلايل زير امكان ندارد:
1 ـ همان گونه كه اشاره شد، تعدادي از صحابه، آيه ي شريفه را اين گونه قرائت كرده اند: ((فما استمتعتم به منهن ـ إلي اجل مسمّي ـ فآتوهن اجورهن فريضه)). اضافه جمله توضيحي (إلي اجل مسمّي) كه در وسط آيه آورده انده به منظور، بيان معنا ومصداق وتفسير آيه بوده است. اين جمله توضيحي، جز با ازدواج موقت با چيز ديگري تناسب ندارد.
2 ـ هر چند كلمه ي ((متعه)) را مي توان در ازدواج دائم نيز استفاده كرد؛ ولي اين كلمه بيشتر در ازدواج موقّت ظهور دارد؛ همچنان كه كلمه ي ((نكاح)) هر چند در ازدواج موقت نيز استفاده مي شود، ولي بيشتر در ازدواج دائم ظهور دارد، وجود لفظ متعه در آيه شريفه كمك مي كند كه آن را در باره ازدواج موقّت بدانيم؛ نه ازدواج دائم.
بر فرض، ظهور اين كلمه در ازدواج موقت بيشتر از ظهورش در ازدواج دائم نباشد، حد اقل بايد دلالت آن را بر ازدواج موقّت پذيرفت. در اين صورت از الفاظ مشتركه اي خواهد بود كه در بيش از يك معنا استعمال شده است.
3 ـ اين آيه در سوره ي ((نساء)) آمده است كه با بيان ازدواج وازدواج دائم شروع شده و احكام آن در آيات 3 و4 و 23 ـ 20 ذكر شده است. پس اگر مراد از ((متعه))، همان ازدواج دائم باشد؛ اين آيه نيز تكرار مطالب گذشته در اوّل سوره خواهد بود وقرآن كريم از تكرار هاي بي فايده مبرا است.
4 ـ اگر ((متعه)) به معناي ازدواج دائم باشد، پس منظور از نسخ چيست؟ آيا مراد از نسخ، نسخ حكم ازدواج دائم است؟ در اين صورت ادعاي نسخ مؤيد اين است كه آيه ي ((متعه)) به معناي ازدواج منقطع است نه دائم.
ب : نصوص و روایات
اخبار وروايات در اين زمينه فراوان است كه به بعضي از آنها اشاره مي شود:
1 ـ از جابر نقل شده است كه گفت: ((ما در زمان رسول خدا صلي الله عليه و آله ، ابو بكر، ((متعه)) مي كرديم… سپس عمر آن را ممنوع كرد…)) (1)
2 ـ از ابن عباس نقل شده است كه گفت: ((آيه ي ((متعه)) محكم است و نسخ نشده است))(2) .
3 ـ از جابر نقل شده است كه گفت: ((در زمان رسول خدا صلي الله عليه و آله ، ابو بكر وتا نيمي از خلافت عمر متعه مي كرديم. سپس عمر مردم را از آن منع كرد))(3).
4 ـ از حكيم و ابن جريح وافرادي غير از آن دو نقل شده است كه گفتند: علي(رض) فرمود: ((اگر عمر متعه را ممنوع نمي كرد جز (افراد) بدبخت (كسي) زنا نمي كرد)).(4)
5 ـ از ابن عمر در مورد متعه ي زنان سؤال شد، او گفت: آن حلال است. سؤال كننده از اهل شام بود، به او گفت: پدرت آن را ممنوع كرد. ابن عمر گفت: ((اگر پدرم آن را ممنوع كرده باشد ورسول خدا صلي الله عليه و آله آن را انجام داده باشد، آيا ما سنت (پيامبر صلي الله عليه و آله ) را رها كنيم
واز قول پدرم تبعيت كنيم؟!)).(5)
6 ـ از عمران بن حصين نقل شده است كه گفت: ((آيه ي ((متعه)) در كتاب خدا نازل شد، بعد از آن آيه اي نازل نشد كه آن را نسخ نمايد. رسول خدا صلي الله عليه و آله ما را بدان فرمان داد ما در زمان آن حضرت ((متعه)) كرديم [ايشان] رحلت فرمود وما را از آن نهي نفرمود. سپس مردي طبق نظر خودش هر چه خواست، گفت)).(6)
7 ـ وبالاخره ابن جريح ـ علاوه بر آنچه كه افرادي غير از او روايت نموده اندـ هجده حديث در مورد حلال بودن ((متعه)) روايت كرده است(7).
بنابر اين احاديث ونصوص تأكيد دارند كه آيه ي كريمه، دلالت بر حلال بودن ازدواج موقت (متعه) وادامه ي مشروعيت [وعدم نسخ] آن دارد وتحريم آن تنها از طرف عمر بوده است؛ نه از سوي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله وجمعي از صحابه وتابعين وحتي پسر عمر ـ به رغم تحريم عمر ـ بر ادامه حلال بودن ازدواج موقّت اصرار ورزيده اند.
برای دانلود این مطلب بر روی PDF کلیک کنید .
برای داشتن فایل به صورت رایگان از طریق تماس با ما در ارتباط باشید.
